Του Θεόδωρου Καρυώτη
Έγινε πρόσφατα μια σημαντική οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ δυο κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Δανίας και της Πολωνίας, που πρέπει να μελετηθεί σοβαρά από το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. Στη διαπραγμάτευση η Δανία προσήλθε με «ελληνικές» θέσεις και η Πολωνία με «τουρκικές» θέσεις και από ότι φαίνεται εκ του αποτελέσματος η Πολωνία κέρδισε στα σημεία.
Οι υπουργοί Εξωτερικών της Πολωνίας και της Δανίας υπέγραψαν στις Βρυξέλλες, στις 19 Νοεμβρίου 2018, συμφωνία για τα θαλάσσια σύνορα των δύο κρατών στη Βαλτική Θάλασσα, τερματίζοντας μια μακροχρόνια διαμάχη που διήρκεσε πάνω από 40 χρόνια. Ένα σημαντικό στοιχείο αυτής συμφωνίας είναι το γεγονός ότι τα δύο κράτη δεν προσέφυγαν στα διεθνή δικαστήρια της Χάγης ή του Αμβούργου, αλλά προτίμησαν, ως πολιτισμένα ευρωπαϊκά κράτη, να συνεννοηθούν μεταξύ τους και το πέτυχαν. Βέβαια στην περίπτωση της ελληνοτουρκικής διαφοράς, δεν νομίζω ότι η Τουρκία θα ενδιαφερθεί να κάνει κάτι παρόμοιο με την Ελλάδα.
Η διαφορά της Δανίας με την Πολωνία εντοπιζόταν στο δανικό νησί Bornholm που βρίσκεται, όπως φαίνεται στον χάρτη, πολύ μακριά από την Δανία και είναι περικυκλωμένο από τη Γερμανία, την Σουηδία και την Πολωνία στη νότιο Βαλτική Θάλασσα.Το Bornholm είναι μήκους 35 χιλιομέτρων και πλάτους 15 χιλιομέτρων, και αποτελεί μέρος του δανικού βασιλείου για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του. Λόγω της στρατηγικής του θέσης, έχει εμπλακεί σε πολλούς πολέμους. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, καταλαμβάνεται από γερμανικά στρατεύματα από το 1940 έως το 1945 και στη συνέχεια από σοβιετικά στρατεύματα μέχρι τον Απρίλιο του 1946 οπότε επιστρέφει στη Δανία.
Η αμφισβητούμενη περιοχή είναι περίπου 3.600 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Παρά τις διαπραγματεύσεις που ξεκίνησαν το 1972, η Πολωνία και η Δανία δεν είχαν καταφέρει, μέχρι σήμερα, να πραγματοποιήσουν μια οριοθέτηση των θαλάσσιων περιοχών τους μεταξύ Bornholm και πολωνικών ακτών. Η κατάσταση αυτή αποτελούσε την πλέον μακροχρόνια περίπτωση αβέβαιων θαλάσσιων συνόρων στη Βαλτική Θάλασσα. Παρόλο που και οι δύο χώρες επικύρωσαν την UNCLOS, επικαλούνταν διαφορετική ερμηνεία της Σύμβασης, που αναφέρει:
Άρθρο 74 Οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές
- Η οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές πραγματοποιείται κατόπιν συμφωνίας με βάση το διεθνές δίκαιο, όπως ορίζεται στο άρθρο 38 του καταστατικού του διεθνούς δικαστηρίου, με σκοπό την επίτευξη δίκαιης λύσης.
- Αν δεν επιτευχθεί συμφωνία μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, τα ενδιαφερόμενα κράτη προσφεύγουν στις διαδικασίες, που προβλέπονται στο μέρος XV.
- Εκκρεμούσης της συμφωνίας που προβλέπεται στην παράγραφο 1, τα ενδιαφερόμενα κράτη, σε πνεύμα κατανόησης και συνεργασίας, καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για την επίτευξη προσωρινών διευθετήσεων πρακτικού χαρακτήρα και, κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου, για να μην θέσουν σε κίνδυνο ή παρεμποδίσουν την επίτευξη οριστικής συμφωνίας. Οι διευθετήσεις αυτές δεν επηρεάζουν την τελική οριοθέτηση.
- Όπου ισχύει συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερομένων κρατών, τα ζητήματα που αναφέρονται στην οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της εν λόγω συμφωνίας.
Η Δανία θεωρούσε ότι η αμφισβητούμενη περιοχή πρέπει να διαιρεθεί με βάση τη μέση γραμμή (median line), ενώ η Πολωνία επικαλείτο διεθνείς αποφάσεις και την πρακτική κρατών υποστηρίζοντας ότι τα όρια πρέπει να καθορίζονται βάσει ειδικών περιστάσεων, δηλαδή γεωγραφικών και γεωφυσικών παραγόντων και υπολογισμών ευθυδικίας (equity).
Κατά τη διάρκεια των πρόσφατων διαπραγματεύσεων, τα δύο μέρη συμφώνησαν να συστήσουν μια ειδική επιτροπή εμπειρογνωμόνων, που θα εξέταζε όλες τις πιθανές γραμμές οριοθέτησης. Τελικά οι διμερείς διαπραγματεύσεις στέφθηκαν με επιτυχία, με την Δανία να υποχωρεί και να οριοθετεί την ΑΟΖ της νήσου βάσει της ευθυδικίας (equity), δεχόμενη το επιχείρημα της Πολωνίας ότι η ακτή της Bornholm ήταν πολύ μικρότερη από την ακτή της Πολωνίας και επομένως δεν διέθετε πλήρη επήρεια (full effect).Το περίεργο είναι ότι τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Δανίας και Σουηδίας οριοθετήθηκαν το 1984 και μεταξύ Δανίας και Γερμανίας το 1988, βάσει της μέσης γραμμής.
Τέλος, ρίχνοντας μια ματιά στον παραπάνω χάρτη, το πιο αξιοσημείωτο για την Ελλάδα και την Κύπρο είναι ότι δεν υπάρχουν θαλάσσια σύνορα μεταξύ Δανίας και νήσου Bornholm, διότι μεσολαβούν οι συνορεύουσες ΑΟΖ Γερμανίας και Σουηδίας! Δηλαδή η κατάσταση αυτή θυμίζει την περίπτωση του συγκροτήματος του Καστελόριζου, όταν ένα δικαστήριο ή μια ελληνοτουρκική συμφωνία μπορεί να μην δώσει «πλήρη επήρεια» στην Στρογγύλη με αποτέλεσμα η Ελλάδα να μην έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο και να έχει η Τουρκία με την Αίγυπτο.
