Ενθυμούμαι, πριν χρόνια, μια κουβέντα που είχα μαζί του στην Ουάσιγκτον. Μου διηγήθηκε τότε ότι σε κάποια δεξίωση συνάντησε έναν Τούρκο διπλωμάτη, που όταν κατάλαβε με ποιόν μιλούσε του είπε «Κύριε Καρυώτη, η Άγκυρα μας μεταφράζει όλα τα άρθρα που γράφετε και είμαστε πολύ ευτυχείς που η Αθήνα σας αγνοεί».

Σήμερα βέβαια, όλοι γνωρίζουμε την αξία της παρέμβασης του Θεόδωρου Καρυώτη σε αυτό το μεγάλο εθνικό θέμα.

Ένα σημείο που πρέπει να προσέξει ο αναγνώστης είναι ότι ο κύριος Πεπονής ήταν τότε και αυτός οπαδός της τμηματικής επέκτασης των χωρικών μας υδάτων.

Γιώργος Δημητρακόπουλος

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΠΙΚΑΙΡΑ Τετάρτη, 26 Ιαν 2011     

Στις δημόσια διατυπωμένες απόψεις και προτάσεις για το ζήτημα του Αιγαίου…και την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του, έχει εισαχθεί σχετικά πρόσφατα η έννοια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Υποστηρίζεται ότι η κήρυξη από την Ελλάδα αυτής της ζώνης στο Αιγαίο θα ενίσχυε τη θέση της έναντι της Τουρκίας. Αυτή η τοποθέτηση έχει υιοθετηθεί από ένα σχετικά ευρύ φάσμα πολιτικών σχολιαστών, δημοσιογράφων, καθώς και ειδικών σε ζητήματα έρευνας και εκμετάλλευσης υποθαλάσσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.

Οι αναγνώστες όμως των σχετικών δημοσιευμάτων δεν πληροφορούνται ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις δύο αυτές έννοιες ούτε γιατί και πώς η ΑΟΖ λύνει, ή ξεπερνά, προβλήματα που γεννά η υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου και η επιμονή της Ελλάδας στην οριοθέτησή της.

Η έξαρση των πλεονεκτημάτων της ΑΟΖ στο Αιγαίο υποστηρίχθηκε αρχικά, και εξακολουθεί να υποστηρίζεται σχεδόν στερεότυπα, από Έλληνα καθηγητή σε πανεπιστήμιο των ΗΠΑ, τον κ. Θεόδωρο Καρυώτη. Ισχυρίζεται ότι με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας (εφεξής Σύμβ. ΗΕ) η έννοια της υφαλοκρηπίδας έχει υπερκεραστεί απ’ αυτή της ΑΟΖ και ότι η Ελλάδα έχει πολλά να κερδίσει μετά την οριοθέτηση μιας ΑΟΖ στο Αιγαίο. Για την κατανόηση και εκτίμηση αυτής της άποψης επιβάλλεται να εξηγηθεί σε τι συνίσταται η διαφορά, ή οι διαφορές, της ΑΟΖ από την υφαλοκρηπίδα.

Να σημειωθεί πρώτα ότι η Σύμβ. ΗΕ του 1982 δεν αγνοεί την υφαλοκρηπίδα. Περιλαμβάνει ρυθμίσεις και γι’ αυτή όπως και για την ΑΟΖ. Είναι και οι δύο ζώνες που εκτείνονται πέραν των χωρικών υδάτων μιας χώρας σε πλάτος 200 μιλίων από τις γραμμές από τις οποίες μετράται το εύρος της χωρικής θάλασσας. Σε αυτές τις ζώνες το παράκτιο κράτος ασκεί ειδικά κυριαρχικά δικαιώματα.

Οι κύριες διαφορές είναι: α) Στην υφαλοκρηπίδα το παράκτιο κράτος ασκεί δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης των μη ζώντων πόρων της, όπως το αργό πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, που βρίσκονται στο βυθό και στο υπέδαφός του. Στην ΑΟΖ το παράκτιο κράτος ασκεί δικαιώματα έρευνας – εκμετάλλευσης και μη ζώντων αλλά και ζώντων πόρων στο βυθό αλλά και στα υπερκείμενα του βυθού ύδατα. Κοντολογίς, με την ΑΟΖ αναγνωρίζονται στο αντίστοιχο κράτος ειδικά κυριαρχικά δικαιώματα (έρευνας – εκμετάλλευσης) και στον τομέα της αλιείας.

β) Τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους στην υφαλοκρηπίδα είναι απόλυτα έναντι πάντων. Κανένα άλλο κράτος δεν νομιμοποιείται να προβάλει αξιώσεις συμμετοχής ή συνεκμετάλλευσης. Στην ΑΟΖ όμως η άσκηση των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης ζώντων πόρων (αλιεία) υπόκειται υπό ορισμένες προϋποθέσεις σε περιορισμούς υπέρ άλλου κράτους, όπως κράτους χωρίς ακτές (π.χ. ΠΓΔΜ-FYROM).

Τις τουρκικές αξιώσεις στο Αιγαίο δεν τις γέννησαν ζητήματα αλιείας. Τις γέννησαν αυθαίρετες τουρκικές αξιώσεις και ισχυρισμοί ως προς τα δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης ενδεχόμενων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Ένα ερώτημα λοιπόν είναι ποια ειδικά κυριαρχικά δικαιώματα σε αυτά τα κοιτάσματα αναγνωρίζει η Σύμβ. ΗΕ στο κράτος με ΑΟΖ.

Το κεφάλαιο της Σύμβ. ΗΕ για την ΑΟΖ δεν περιέχει καμία διάταξη σχετικά με τα δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης πόρων όπως οι υδρογονάνθρακες. Το άρθρο 56, παρ. 3 όμως ρητά ορίζει ότι αυτά τα δικαιώματα ασκούνται από το κράτος με ΑΟΖ όπως ορίζουν οι διατάξεις για την υφαλοκρηπίδα. Αν λοιπόν αφήσομε τα ψάρια και πάμε στο κύριο ζήτημα, που είναι οι έρευνες για υδρογονάνθρακες, διαπιστώνομε ότι και αν περάσομε από την ΑΟΖ θα καταλήξομε ξανά στην υφαλοκρηπίδα.

Η οριοθέτηση

Το κρίσιμο όμως ζήτημα σήμερα, που παραμένει ανοιχτό από το 1974, είναι η οριοθέτηση. Το ερώτημα που γεννά η πρόταση για ΑΟΖ στο Αιγαίο είναι εάν επιλύεται έτσι, ή έστω ξεπερνιέται, το ζήτημα της οριοθέτησης. Έχει υποστηριχθεί (Ελεύθερος Τύπος, 31/12/2010, σελ. 16-17) ότι στην ΑΟΖ «ακολουθείται για την οριοθέτηση η μέση γραμμή». Η μέση γραμμή ακολουθείται για την οριοθέτηση της χωρικής θάλασσας (αιγιαλίτιδας ζώνης) απέναντι ή συνορευόντων κρατών. Για την οριοθέτηση όμως τόσο της ΑΟΖ όσο και της υφαλοκρηπίδας η Σύμβ. ΗΕ περιέχει ειδικές διατάξεις μεταξύ τους ταυτόσημες (άρθρ. 74 για την ΑΟΖ, άρθρ. 83 για την υφαλοκρηπίδα), οι οποίες δεν παραπέμπουν στη μέση γραμμή. Η μέση γραμμή για την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα προϋποθέτει σχετική συμφωνία μεταξύ κρατών με έναντι ακτές.

Η οριοθέτηση της ΑΟΖ σε θάλασσες που το εύρος τους μεταξύ κρατών με έναντι ακτές δεν υπερβαίνει τα 400 μίλια (200 από κάθε ακτή) δεν γίνεται με μονομερή πράξη του αντίστοιχου κράτους. Γίνεται με συμφωνία αυτών των κρατών και τελικά, εάν δεν υπάρξει συμφωνία, με προσφυγή σε όργανα επίλυσης διεθνών διαφορών (π.χ. Δικαστήριο της Χάγης). Κοντολογίς, με υφαλοκρηπίδα ή με ΑΟΖ το ζήτημα της οριοθέτησης παραμένει ανοιχτό. Η επίλυσή του σύμφωνα με τη Σύμβ. ΗΕ υπάγεται, και στις δύο περιπτώσεις, στις ίδιες διαδικασίες οι οποίες όμως προϋποθέτουν συμμετοχή της Τουρκίας.

Εξάλλου είναι πολύ αμφίβολο αν η ΑΟΖ καταργεί την υφαλοκρηπίδα και εάν, με την οριοθέτηση της ΑΟΖ, παύει να υφίσταται ζήτημα οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας. Υποστηρίζεται, αντίθετα, ότι η οριοθετική γραμμή της ΑΟΖ θα πρέπει να ακολουθεί την οριοθετική γραμμή της υφαλοκρηπίδας, με κατάληξη την ταύτιση των δύο γραμμών.

Το πρακτικό πρόβλημα που έχει γεννήσει η παρατεινόμενη εκκρεμότητα στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας είναι η αδράνεια της Ελλάδας στην πέραν της χωρικής μας θάλασσας περιοχή του Αιγαίου ως προς τις έρευνες για τον εντοπισμό και την εκτίμηση όγκου και ποιότητας πιθανολογούμενων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Το ερώτημα λοιπόν είναι εάν και πώς η προτεινόμενη μετάβαση από την υφαλοκρηπίδα στην ΑΟΖ συμβάλλει στο ξεπέρασμα αυτού του ζητήματος, στην αποδέσμευσή μας από την αδράνεια. Οι υποστηρικτές της κήρυξης ΑΟΖ στο Αιγαίο εκτιμούν άραγε ότι, επικαλούμενοι την ΑΟΖ στο Αιγαίο, θα μπορούμε να ξεκινήσομε ερευνητικές δραστηριότητες για υδρογονάνθρακες χωρίς να έχει προηγηθεί οριοθέτηση με κοινή συμφωνία ή με απόφαση Δικαστηρίου; Δεν γνωρίζομε να έχει διατυπωθεί απάντηση σε αυτό το καίριο ερώτημα. Η επίλυση του ζητήματος της οριοθέτησης αποτελεί σήμερα αντικείμενο διερευνητικών ελληνοτουρκικών συναντήσεων σε ανώτατο υπηρεσιακό επίπεδο. Είχαν αποτελέσει αντικείμενο όμοιων επαφών κατά την περίοδο 1976-1981 χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Τις διέκοψε και τυπικά ο Ανδρέας Παπανδρέου μετά τις εκλογές του 1981 με τη δήλωση ότι «εφόσον η Τουρκία επιθυμεί να θέσει θέμα, ας το θέσει στο Δικαστήριο της Χάγης».

Η θέση της Τουρκίας ήταν από τη δεκαετία του 1970 η επίλυση του ζητήματος με απευθείας συνομιλίες και όχι με προσφυγή στο Δικαστήριο της Χάγης. Αυτές οι συνομιλίες ξανάρχισαν μετά την Ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής στο Ελσίνκι το Δεκέμβριο του 1999 και επαναλαμβάνονται έκτοτε με μακρότερες ή βραχύτερες διακοπές αλλά πάντα χωρίς αποτέλεσμα. Δεν έχει διευκρινιστεί με σαφήνεια από τις ελληνικές κυβερνήσεις εάν θέμα των συζητήσεων είναι η οριοθέτηση ή εάν έχομε αποδεχθεί προς συζήτηση και ζητήματα που θέτει άμεσα ή έμμεσα η τουρκική πλευρά, όπως οι βραχονησίδες αλλά ακόμα και κατοικημένα νησιά (βλ. Αγαθονήσι).

Εκείνοι που εκτιμούν ότι αυτές οι συνομιλίες, καθώς και οι παράπλευρες σε επίπεδο πρωθυπουργών, μπορεί να καταλήξουν σε αποτέλεσμα αποδεκτό από την ελληνική πλευρά, δηλαδή χωρίς παραδοχές εις βάρος των νομίμων δικαιωμάτων μας και συμφερόντων, αγνοούν, ή θέλουν να αγνοούν, τα συμπεράσματα από τις εμπειρίες τής μετά το 1973 περιόδου.

Η τουρκική πλευρά δεν πρόκειται να αποδεχθεί συμφωνία η οποία δεν θα ανταποκρίνεται, κατά ένα μέρος τουλάχιστον, στους ισχυρισμούς και στις συναφείς αξιώσεις της. Και είναι βέβαια πολύ αμφίβολο αν θα υπάρξει ελληνική κυβέρνηση η οποία θα αποδεχθεί τις παραδοχές που επιδιώκει η Τουρκία.

Το ενεργειακό ενδιαφέρον

Σήμερα το ενεργειακό ενδιαφέρον για θαλάσσια κοιτάσματα έχει μετατοπιστεί από το Αιγαίο στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτή την περιοχή συντρέχουν οι προϋποθέσεις για μια ελληνική ΑΟΖ με αφετηρία και την περί το Καστελόριζο χωρική μας θάλασσα. Αλλά, όπως και άλλοτε έχομε υποστηρίξει, τα ενδεχόμενα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στο Αιγαίο ήταν δευτερεύων στόχος των τουρκικών ισχυρισμών και αξιώσεων. Κύριος στόχος, που παραμένει έκτοτε, είναι η συγκυριαρχία στο Αιγαίο. Ένα βήμα προς αυτή τη συγκυριαρχία θα ήταν μια συμφωνία για «συνεκμετάλλευση» ενδεχόμενων κοιτασμάτων, που ήδη και ορθά έχει αποκλείσει ο πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Νόμιμα δικαιώματα

Το συμπέρασμά μας είναι ότι το ζήτημα της οριοθέτησης στο Αιγαίο δεν λύνεται ούτε ξεπερνιέται με την κήρυξη ΑΟΖ. Αλλά και ότι χωρίς την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας η Ελλάδα θα εξακολουθήσει να μην ασκεί ένα ζωτικής σημασίας μέρος των νομίμων κυριαρχικών δικαιωμάτων της στο Αιγαίο. Η αποδοχή να επιχειρηθεί ξανά, μετά το 1999, η επίλυση του ζητήματος με απευθείας συνομιλίες απλώς παρατείνει την αδρανοποίησή μας. Η Ελλάδα, επικαλούμενη και το ατελέσφορο των έως σήμερα συνομιλιών, επιβάλλεται να επανέλθει στην αρχική θέση της, στην παραπομπή δηλαδή του ζητήματος της οριοθέτησης στο Δικαστήριο της Χάγης.

Η οριοθέτηση συνδέεται με το εύρος της χωρικής μας θάλασσας στο Αιγαίο. Η Τουρκία επιχειρεί να παρεμποδίσει την άσκηση του δικαιώματος της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στο Αιγαίο με τις γνωστές απειλές. Εάν αποδεχθούμε ότι η άσκηση αυτού του δικαιώματος προϋποθέτει σχετική συμφωνία με την Τουρκία, το πιθανότερο είναι να παρατείνεται σε αόριστο χρόνο η αδρανοποίησή μας. Με δεδομένο βέβαια ότι δεν θα γίνουν αποδεκτές φαλκιδεύσεις των δικαιωμάτων μας.

Κατά την άποψή μας η Ελλάδα μπορεί, με σωστή εκτίμηση των ιδιαιτεροτήτων του Αιγαίου, να προπαρασκευάσει και να προχωρήσει σε διαφοροποιημένη κατά περιοχή επέκταση της χωρικής της θάλασσας σε όλη την έκτασή του.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επίκαιρα: 20/01/2011