Του Θεόδωρου Καρυώτη
Η Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτουν, αναμφίβολα, θαλάσσια σύνορα. Αλλά τα θαλάσσια σύνορα της Ευρώπης δεν είναι μόνο τα χωρικά της ύδατα αλλά και οι Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) των κρατών-μελών της! Έτσι η ΑΟΖ αποκτά ταυτόχρονα και μια σημαντική γεωπολιτική έννοια, που έχει διαφύγει, μέχρι σήμερα, από το στόχαστρο των Βρυξελλών. Στις 7 Μαρτίου 2013, ο τότε πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς μιλώντας σε στελέχη του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος αναφέρθηκε στην ΑΟΖ της Ευρώπης τασσόμενος σαφώς υπέρ μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για τα θέματα των εξωτερικών συνόρων και της ΑΟΖ. Στην ομιλία του επεσήμανε
«Το ελληνικό ή το κυπριακό πετρέλαιο ή φυσικό αέριο είναι “ευρωπαϊκό” φυσικό αέριο και “ευρωπαϊκό” πετρέλαιο. Πότε, λοιπόν, θα μιλήσει η Ευρώπη για τις ΑΟΖ; Γιατί θα πρέπει να είναι πρόβλημα μόνο για μένα, για τη χώρα μου;».
Μάλιστα, ο σημερινός υπουργός Ενέργειας, και τότε βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Γιώργος Σταθάκης σχολίασε πολύ θετικά την κίνηση του Αντώνη Σαμαρά να θέσει θέμα ευρωπαϊκής ΑΟΖ. Συγκεκριμένα ανέφερε:
«Όπως ξέρετε, εγώ αποφεύγω την εύκολη κριτική. Θεωρώ ότι μπορεί να αποδειχθεί καλή η κίνηση και η επιλογή αυτή. Λέω λοιπόν ότι μπορεί να αποδειχθεί μια ευφυής κίνηση, διότι απεμπλέκει την αξιοποίηση των πηγών, που υπάρχουν αυτή τη στιγμή, από το εθνικό επίπεδο -και σε γεωπολιτικό επίπεδο μπορεί να αποδειχθεί ευφυής αυτή η κίνηση».
Η ομιλία του Αντώνη Σαμαρά και η δήλωση του Σταθάκη έγιναν πριν πέντε χρόνια, αλλά όταν ο τελευταίος έγινε υπουργός το ξέχασε εντελώς. Τότε ήταν «μια ευφυής κίνηση», αλλά σήμερα έχει χαθεί από το προσκήνιο. Δεν υπάρχει πλέον λόγος να ασχοληθούμε αφού δεν είμαστε πλέον στα μνημόνια, αλλά έχουμε παραχωρήσει τον πλούτο μας, για 99 χρόνια, στην Ε.Ε.
Βέβαια, όταν ο τότε Έλληνας πρωθυπουργός μίλησε για μια ΑΟΖ της Ευρώπης οι ειδήμονες για την υφαλοκρηπίδα έκαναν ειρωνικές δηλώσεις ισχυριζόμενοι ότι δεν υπάρχει ΑΟΖ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δυστυχώς, η προηγούμενη κυβέρνηση, μέσα στα βάσανα της εποχής, δεν έδωσε συνέχεια στο ζήτημα.
Όμως, η σημερινή κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ το αγνόησε τελείως με το επιχείρημα ότι είχε προτεραιότητα να λήξει ο βραχνάς των μνημονίων. Ο καθένας κρίνεται από τις πράξεις του και καλό θα είναι ο Αλέξης Τσίπρας και ο Γιώργος Σταθάκης να ασχοληθούν σοβαρά με αυτό το κρίσιμο θέμα προβάλλοντας στους Ευρωπαίους εταίρους μας τη σημασία της αξιοποίησης της ΑΟΖ, που είναι τα πραγματικά θαλάσσια σύνορα της Ευρώπης.
Όταν η Ε.Ε. αντιλήφθηκε, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, ότι μια ΑΟΖ 200 ν.μ. σύντομα θα εξαπλωθεί σε όλες τις ηπείρους, αποφάσισε να μελετήσει το θέμα για να διαπιστώσει αν πρέπει και η Ε.Ε. να αποκτήσει μια τέτοια ζώνη. Έτσι έχοντας αναλύσει τις απώλειες και τα κέρδη της Ε.Ε. κάτω από μια ΑΟΖ 200 ν.μ., η Ε.Ε. έκανε ένα σημαντικό βήμα τον Νοέμβριο του 1976 για την προέκταση των αλιευτικών ζωνών όλων των μελών της σε 200 ν.μ., αλλά η απόφαση αυτή έμεινε κενό γράμμα.
Στη συνέχεια, το 1983, η Κοινότητα ζήτησε από όλα τα κράτη-μέλη της να δημιουργήσουν μια αλιευτική ζώνη 12 ν.μ. ανεξάρτητα από το μήκος των χωρικών τους υδάτων. Η Ελλάδα δεν έκανε τότε καμία ενέργεια για να δημιουργήσει μια αλιευτική ζώνη 12 ν.μ. Αργότερα, η Τουρκία βλέποντας πολλές χώρες της ΕΕ να επεκτείνουν την αλιευτική τους ζώνη στα 12 ν.μ. και φοβούμενη ότι και η Ελλάδα θα έπραττε το ίδιο, αντέδρασε και κάλεσε στην Άγκυρα, την 25η Οκτωβρίου 1990 όλους τους τότε πρέσβεις της ΕΕ, εκτός του Έλληνα πρέσβη και τους ζήτησε να μην επεκτείνουν την αλιευτική ζώνη τους στα 12 ν.μ. στη Μεσόγειο. Δυστυχώς η ΕΕ αποδέχτηκε αυτό το τουρκικό διάβημα αλλά, ακόμα χειρότερα, συγκατένευσε και η τότε κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Όταν η ΕΕ αποφάσισε να δημιουργήσει ΑΟΖ 200 ν.μ. για όλα τα κράτη-μέλη της, η Τουρκία ζήτησε να μη δημιουργηθεί μια τέτοια ζώνη στη Μεσόγειο, μια πρόταση που εκ νέου αποδέχθηκε η ΕΕ και η Ελλάδα. Η εξήγηση που δόθηκε από την ΕΕ ήταν ότι τα ψάρια σε αυτή τη θάλασσα έχουν υψηλή μεταναστευτική τάση και έτσι δεν κρίθηκε χρήσιμο να επεκταθούν τα 200 ν.μ. και σε αυτή την θάλασσα.
Πάντως σήμερα η εικόνα έχει αλλάξει, αρχής γενομένης, από το μαρτυρικό νησί που με ηγέτη τον αείμνηστο Τάσσο Παπαδόπουλο, ανακήρυξε την πρώτη ΑΟΖ της Ε.Ε. στη Μεσόγειο το 2004, χωρίς να φέρει καμία αντίρρηση η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Γαλλία και η Ισπανία είχαν δημιουργήσει ΑΟΖ, αλλά όχι στη Μεσόγειο. Σήμερα και τα δύο κράτη προσπαθούν να δημιουργήσουν ΑΟΖ και στην Μεσόγειο, αλλά διαφωνούν στην οριοθέτησή της. Αυτή η κατάσταση, δηλαδή η εξαίρεση της Μεσογείου από την ζώνη των 200 ν.μ., δεν εξυπηρετούσε τα συνολικά συμφέροντα της ΕΕ και, ουσιαστικά, έχει πλέον αδρανήσει, ιδιαίτερα τώρα που η Κύπρος διαθέτει μια τέτοια ΑΟΖ.
Το UNCLOS και η Ευρωπαϊκή Ένωση
Η Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας του 1982 (UNCLOS), στο Μέρος XVIΙ και στο Παράρτημα IX δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής Διεθνών Οργανισμών αμέσως μετά τη συμμετοχή της απολύτου πλειοψηφίας των κρατών-μελών της. Ήδη όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ καθώς και η ίδια η ΕΕ έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας. Με βάση τα άρθρα 309 και 310 δεν επιτρέπεται να διατυπωθούν επιφυλάξεις ή εξαιρέσεις όταν τα διάφορα κράτη καταθέτουν την επικύρωση της Σύμβασης. Έτσι, τα κράτη-μέλη της ΕΕ δεν μπορούν να έχουν επιφυλάξεις σχετικά με τις αρμοδιότητες που έχουν μεταβιβάσει σε αυτή. Πιο συγκεκριμένα, όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψε την Τελική Πράξη της Σύμβασης του Δίκαιου της Θάλασσας τον Δεκέμβρη του 1982 στο Montego Bay της Τζαμάικας έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Η Κοινότητα σημειώνει ότι τα Κράτη-Μέλη της έχουν μεταβιβάσει σ’ αυτήν τις αρμοδιότητες που αφορούν στην διατήρηση και διαχείριση των αλιευτικών τους πόρων. Επομένως, στα θέματα αλιείας μόνο η Κοινότητα μπορεί να υιοθετήσει τους σχετικούς κανόνες και κανονισμούς (οι οποίοι εκτελούνται από τα Κράτη-Μέλη) και έχει την δυνατότητα να προβαίνει σε συμφωνίες με τρίτα Κράτη ή με διεθνείς οργανισμούς. »
Σήμερα το μήκος των ακτών της ΕΕ των 28 ξεπερνάει τα 66.000 χλμ. και η Ελλάδα διαθέτει τη μεγαλύτερη ακτή από όλα τη κράτη-μέλη που φτάνει τα 16,465 χλμ. καθώς επίσης και τα περισσότερα νησιά και νησίδες που είναι 3.100 με 2.463 από αυτά να βρίσκονται στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος. Βέβαια αν υπολογισθούν και οι βραχονησίδες, τότε ξεπερνούν τις 10.000. Συγκριτικά, οι ακτές των ΗΠΑ είναι 20.000 χλμ., της Λατινικής Αμερικής 25.000 χλμ., της Αφρικής 30.000 χλμ. και της Αυστραλίας 26.000 χλμ.
Πίνακας Θαλάσσιων και Χερσαίων Εκτάσεων της Ε.Ε.
Χερσαία Έκταση: 5.259.416 χλμ2
ΑΟΖ: 7.044.342 χλμ2
Υφαλοκρηπίδα: 1.923.935 χλμ2
Χωρικά Ύδατα: 1.152.126 χλμ2
Το 2013 ήταν μια σημαντική και κρίσιμη χρονιά για τα θέματα της ΑΟΖ, γιατί και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε μια νέα μελέτη με τίτλο «Βελτιώνοντας τη διακυβέρνηση του θαλάσσιου χώρου: Μια ευκαιρία για Γαλάζια Ανάπτυξη στη Μεσόγειο», που γρήγορα ξεχάστηκε. Αυτή η μελέτη αναφέρει ότι η δημιουργία Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών στη Μεσόγειο θα ωφελήσει την Γαλάζια Ανάπτυξη της Ε.Ε. Η μελέτη παρουσιάζει μια οικονομική ανάλυση για την αξία δημιουργίας ΑΟΖ από τα ευρωπαϊκά κράτη, που θα είναι προέκταση του σχεδίου «Γαλάζια Ανάπτυξη» της Ευρώπης. Η στρατηγική της Γαλάζιας Ανάπτυξης έχει σκοπό την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης και απασχόλησης στην θαλάσσια οικονομία, ώστε να βοηθήσει την οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης.
Έτσι η μελέτη αυτή προτρέπει στα κράτη της Μεσογείου να προβούν στην ανακήρυξη και οριοθέτηση των ΑΟΖ τους. Συγκεκριμένα τονίζει:
«Γύρω από αυτή την στρατηγική και κρίσιμη από κάθε πλευρά θαλάσσια λεκάνη, το λίκνον του δυτικού μας πολιτισμού, ελάχιστα παράκτια κράτη έχουν ανακηρύξει ΑΟΖ. Αυτή η πρωτοβουλία της ΕΕ μπορεί να πυροδοτήσει μια σειρά από τέτοιες διεκδικήσεις με βάση τη Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Ο πασιφανής στόχος είναι η εξερεύνηση του πλούτου της Μεσογείου, αλλά πιθανώς ακόμα περισσότερο τους υδρογονάνθρακες που βρίσκονται στα βάθος των βυθών της. Γιατί δεν πρέπει η ΕΕ να περιμένει καλύτερες ειρηνικές περιόδους για να προβεί στην εκτέλεση αυτού του σχεδίου. Αντιλαμβανόμαστε ότι η μελέτη γίνεται ακόμα πιο σημαντική μετά τις τελευταίες ανακαλύψεις των τεράστιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή ανάμεσα στη Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Και δεν είναι μόνο αυτό. Υπάρχει ήδη ένδειξη που υποστηρίζεται από επιστημονικά δεδομένα ότι υπάρχουν και άλλα κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Μέσα στις ΑΟΖ των 200 ν.μ. των κρατών-μελών της ΕΕ, το μεγαλύτερο ποσοστό της Μεσογείου όσον αφορά στην αλιεία και σε υδρογονάνθρακες θα έχει ευρωπαϊκή ιδιοκτησία. Χωρίς οι ΑΟΖ να έχουν συμφωνηθεί, να έχουν ανακηρυχθεί και να έχουν οριοθετηθεί, η εκμετάλλευση των πόρων που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια του νερού είναι αδύνατη. Επομένως, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη της ΕΕ θα πρέπει, με εμμονή να ακολουθήσουν μια στρατηγική με βάση αυτά τα δεδομένα. Ο στόχος δεν είναι τίποτα λιγότερο από την επίτευξη ενεργειακής αυτάρκειας στην διψασμένη για υδρογονάνθρακες γερασμένη μας ήπειρο.»
Η μελέτη αυτή, βέβαια, δημοσιεύτηκε πριν ανέλθει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ στην εξουσία και φοβάμαι ότι την διαβάζει τώρα για πρώτη φορά. Φοβάμαι επίσης ότι εμείς δεν θα αρπάξουμε αυτή την ευκαιρία για να ενημερώσουμε τους εταίρους μας στις Βρυξέλλες ότι είμαστε έτοιμοι να ανακηρύξουμε την ελληνική ΑΟΖ, όπως προτείνει η μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Επίλογος
Επομένως, σύντομα, η Ελλάδα θα πρέπει να προβεί στην ίδια ενέργεια που επιχείρησαν οι ΗΠΑ, η Ρωσία και οι περισσότερες χώρες της ΕΕ, δηλαδή να σταματήσει να πάσχει από το φοβικό σύνδρομο, να ανακηρύξει (με Προεδρικό Διάταγμα) τα κυριαρχικά της δικαιώματα στην ΑΟΖ, όπως προβλέπεται στην UNCLOS και μετά να την οριοθετήσει με τα έξι κράτη με τα οποία έχει θαλάσσια σύνορα στη Μεσόγειο. (Έχω προτείνει και μια εναλλακτική λύση. Δηλαδή να αρχίσουμε τις οριοθετήσεις χωρίς να έχουμε κάνει προηγουμένως ανακήρυξη ΑΟΖ, όπως έχει πράξει το Ισραήλ)
Η Τουρκία, δεν είχε απειλήσει, μέχρι πρόσφατα, την Ελλάδα δηλώνοντας ότι η ανακήρυξη μιας ελληνικής ΑΟΖ θα είναι και αυτή casus belli για την Άγκυρα. Μετά τις τελευταίες, όμως, εξωφρενικές και παράλογες θέσεις της Τουρκίας, που φτάνει να έχει θαλάσσια σύνορα μέχρι την Λιβύη, δεν πρέπει να αποκλεισθεί τίποτα.
Εάν πάντως η Ευρωπαϊκή Ένωση δώσει εντολή να υλοποιηθεί η ανακήρυξη ΑΟΖ σε όλα τα παράκτια κράτη της, τότε η Τουρκία θα είναι αναγκασμένη και υποχρεωμένη να εξαγγείλει το casus belli και κατά της ΕΕ.
Επιπλέον, η Τουρκία προσπαθεί να ξεχάσει ότι ένας από τους όρους ένταξής της στην ΕΕ είναι η υποχρέωσή της να επικυρώσει την UNCLOS και δυστυχώς το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεχνάει, για χρόνια τώρα, να υπενθυμίσει στη Τουρκία αυτόν τον σημαντικό όρο, κάθε φορά που παραβιάζει τα δικαιώματα της Ελλάδας στο Αιγαίο.
Έχω την εντύπωση ότι η ΕΕ, ενώ δίνει συνεχώς εντολές στα κράτη-μέλη της για διάφορα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα, δεν θα δώσει εντολή στην Ελλάδα και στα άλλα κράτη-μέλη της να ανακηρύξουν και να οριοθετήσουν ΑΟΖ στη Μεσόγειο. Φαίνεται να ξεχνά ότι τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. δεν έχουν μόνο υποχρεώσεις αλλά και δικαιώματα.
