Του καθηγητή Θεόδωρου Καρυώτη

Η Ανατολική Μεσόγειος, σήμερα, είναι η μία από τις πλέον έκρυθμες περιοχές στον πλανήτη Γη και οι εξελίξεις στο τομέα της ενέργειας δημιουργούν περισσότερα γεωπολιτικά προβλήματα,  μια και υπάρχουν παίκτες εκτός της Αιγύπτου και της Κύπρου που έχουν μεγάλα σχέδια, όπως η Ελλάδα και το Ισραήλ.

Βέβαια, η τραγωδία είναι ότι στην περιοχή βρίσκεται και η Τουρκία που παραβιάζει, για μεγάλο χρονικό διάστημα τώρα, το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), όπως ακριβώς πράττουν και οι Κινέζοι στην Σινική Θάλασσα. Η διαφορά είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εφαρμόζουν δύο μέτρα και δύο σταθμά. Καυτηριάζουν μεν τις παρανομίες των Κινέζων,  αλλά δεν κάνουν το ίδιο με παρανομίες των Τούρκων.

Υπάρχουν πολλοί μύθοι για τον ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο τελευταίος είναι και ο πιο ενδιαφέρων. «Οι Αμερικανοί βρίσκονται στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας  για να υπερασπιστούν και να προστατεύσουν τους υδρογονάνθρακες του μαρτυρικού νησιού». Οι Αμερικανοί βρίσκονται στην ΑΟΖ της Κύπρου για να προστατεύσουν την τεράστια επένδυση μιας δικής τους εταιρείας, της ExxonMobil.

Πάντως, αυτή την περίοδο λόγω της αλλοπρόσαλλης πολιτικής των ΗΠΑ κανείς δεν είναι σίγουρος για το τι ακριβώς σκέφτονται οι Αμερικανοί. Ακόμα και στην Κυπριακή Βουλή τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα.

Οι Κύπριοι προωθούν ένα νομοσχέδιο που προβλέπει τη δημιουργία Εθνικού Ταμείου Επενδύσεων, γνωστού ως Ταμείου Υδρογονανθράκων, το οποίο θα διασφαλίζει και νομοθετικά τα συμφέροντα του συνόλου του κυπριακού λαού. Αλλά εδώ ανακύπτει ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, διότι τόσο η εκτελεστική όσο και η νομοθετική εξουσία διαβεβαιώνουν πως το σύνολο του κυπριακού λαού, Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, Μαρωνίτες και Λατίνοι, θα απολαύσουν τα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες.

Δεν κατανοώ τι προσπαθούν να επιτύχουν. Μήπως να ζητήσουν από τους Τουρκοκύπριους να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους για αυτή την θεάρεστη πράξη των Ελληνοκυπρίων;

Αυτή, βέβαια, είναι μια θέση που συμμερίζονται και οι Αμερικανοί , όταν το State Department δηλώνει:

«Συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι οι πόροι πετρελαίου και φυσικού αερίου του νησιού, όπως και όλοι οι πόροι του, θα πρέπει να μοιράζονται ισομερώς (equitably)  μεταξύ των δύο κοινοτήτων στο πλαίσιο μιας συνολικής διευθέτησης.»

Βάσει αυτού του σκεπτικού πρέπει και οι Αμερικανοί να διαβεβαιώνουν ότι τους Αμερικανικούς υδρογονάνθρακες θα απολαύσουν οι Μαύροι, οι Λατίνοι και οι γηγενείς Ινδιάνοι στις ΗΠΑ!

Απάντηση σε όλα αυτά έχει δώσει, ήδη πολλά χρόνια πριν, ο Κύπριος  Πρέσβης Ανδρέας Ιακωβίδης:

«O φυσικός πλούτος μιας χώρας ανήκει στη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της χώρας και αυτό συμβαίνει παντού στον κόσμο. Δεν εγείρεται θέμα να ανήκει σε “κοινότητες” μόνο στην Κύπρο. Η ΑΟΖ ανήκει σε κράτη, με κυβέρνηση που τυγχάνει διεθνούς αναγνώρισης, ως η Κυπριακή Δημοκρατία. Δεν είμαι ενήμερος για κανένα προηγούμενο άλλου κράτους , όπου οι θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας (τα χωρικά ύδατα, ή συνορεύουσα ζώνη, ή ΑΟΖ, ή ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα) ανήκουν σε εθνότητες ή κοινότητες ή μειονότητες. Παράδειγμα οι γειτονικές μας χώρες, όπως η Αίγυπτος, ο Λίβανος, το Ισραήλ, ή μακρινές χώρες, όπως η Ινδία, όλες έχουν μειονότητες και όμως δεν εγείρεται θέμα να μην ανήκουν οι ζώνες θαλάσσιας δικαιοδοσίας στο κράτος και στην κυβέρνησή του».

Το Ισραήλ και η Αίγυπτος

Η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να αισθάνονται πολύ τυχερές που το Ισραήλ βρίσκεται στην γειτονιά τους. Θα αντιτείνετε ότι το Ισραήλ ήταν πάντα στην γειτονιά μας,  αλλά οι σχέσεις μας, από την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου, έχουν περάσει πολλές τρικυμίες. Το κλειδί για την βελτίωση των ελληνοισραηλινών σχέσεων το πρόσφερε ο παρανοϊκός Πρόεδρος της Τουρκίας που ανάγκασε την κυβέρνηση του Ισραήλ να εξελιχθεί από φιλική σε πολύ εχθρική απέναντι στην Άγκυρα.

Το Ισραήλ βέβαια από την ίδρυση του, το 1948, βρίσκεται υπό την απόλυτη προστασία των Ηνωμένων Πολιτειών, κάτι που όλες οι αμερικανικές κυβερνήσεις τα τελευταία 70 χρόνια έχουν καταστήσει σαφές στη διεθνή κοινότητα. Όταν ο ελληνισμός παραπονείται για την προτίμηση των ΗΠΑ προς την Τουρκία, οι  Αμερικανοί δηλώνουν ότι δεν έχουν φίλους και εχθρούς αλλά συμφέροντα. Έτσι εξηγούν την προτίμησή τους προς την Τουρκία έναντι της Ελλάδας. Το επιχείρημα που ακούω, για δεκαετίες τώρα, στην Ουάσιγκτον είναι : «Κοιτάχτε τον γεωπολιτικό χάρτη της περιοχής. Οι Τουρκία έχει μια τεράστια έκταση, ενώ εσείς υστερείτε καταφανώς της Τουρκίας». Σιωπούν όμως ,όταν τους αναφέρουμε ότι το Ισραήλ είναι πολύ μικρότερο της Ελλάδας, από πλευράς έκτασης και πληθυσμού.
Πρόσφατα, η Ελλάδα, η Ιταλία και η Κύπρος κατέληξαν σε συμφωνία με το Ισραήλ για την κατασκευή ενός αγωγού,  που θα συνδέει τα αποθέματα φυσικού αερίου του εβραϊκού κράτους με τις τρεις χώρες, σε ένα μεγάλο έργο κόστους άνω των 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το οποίο θα προμηθεύσει αέριο από την ανατολική Μεσόγειο προς την Ευρώπη η οποία επιδιώκει να διαφοροποιήσει τον ενεργειακό της εφοδιασμό. Σύμφωνα με το ισραηλινό κανάλι Hadashot, η Ευρωπαϊκή Ένωση συμφώνησε να επενδύσει 100 εκατομμύρια δολάρια σε μια μελέτη σκοπιμότητας για το έργο, πριν ολοκληρωθεί η  συμφωνία για την τοποθέτηση του μεγαλύτερου και βαθύτερου υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου στον κόσμο.

Ο Αγωγός EastMed θα ξεκινήσει περίπου 170 χιλιόμετρα (105 μίλια) από τη νότια ακτή της Κύπρου και θα εκτείνεται για 2.200 χιλιόμετρα (1.350 μίλια) έως το Οτράντο της Ιταλίας μέσω της Κρήτης και της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο αγωγός θα έχει την ικανότητα να μεταφέρει μέχρι 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (706 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια) φυσικού αερίου ετησίως. Οι ανάγκες εισαγωγής φυσικού αερίου στην Ευρώπη αναμένεται να αυξηθούν ετησίως κατά 100 δισ. κυβικά μέτρα (3,5 δισ. κυβικά πόδια) ετησίως έως το 2030.

Οι σχέσεις του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο βελτιώθηκαν σημαντικά τα τελευταία χρόνια, συμπίπτοντας με ένα ρήγμα, που σχηματίσθηκε στις σχέσεις  ανάμεσα στο Ισραήλ και την περιφερειακή αντίπαλο του Τουρκία.
Οι τρεις χώρες διεξάγουν τώρα κοινές ασκήσεις στρατιωτικής και πολιτικής προστασίας, συμπεριλαμβανομένης μιας προγραμματισμένης κοινής άσκησης συντονισμού αεροπορικών δυνάμεων, που θα περιλαμβάνει την Κύπρο, το Ισραήλ, την Αίγυπτο και άλλες ευρωπαϊκές χώρες στο πλαίσιο των προσπαθειών για ενίσχυση της σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι οι παράνομοι χάρτες που δημοσιοποίησαν πρόσφατα οι Τούρκοι παρουσιάζοντας ότι η Τουρκία έχει θαλάσσια σύνορα με την Λιβύη, έχουν ως απώτερο στόχο τα δύο οικόπεδα που η Ελλάδα παραχώρησε για εξερεύνηση στις εταιρείες ExxonMobil καιTotal. Τα οικόπεδα αυτά, στα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης, βρίσκονται νοτιοδυτικά της Κρήτης και όπως επισημαίνουν ειδικοί  στους υδρογονάνθρακες (Φώσκολος-Κονοφάγος) υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να κρύβουν τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων, οπότε εικάζεται ότι  οι Αμερικανοί και οι Γάλλοι δεν θα επιτρέψουν στην Τουρκία να πλησιάσει αυτά τα οικόπεδα.

Η υποκρισία των ΗΠΑ

Η χώρα με τη μεγαλύτερη ναυτική δύναμη στο κόσμο, με τις τεράστιες ακτές και  την μεγαλύτερη ΑΟΖ του πλανήτη μας, έχει να κερδίσει πολλά με το να προσχωρήσει στην Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), αφού άρθρα που αφορούν σε θέματα ναυσιπλοΐας και υπερπτήσεων, της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος, της ρύπανσης, της παγκόσμιας αλιείας και της εξόρυξης των μεταλλευμάτων από τους  ωκεάνιους βυθούς είναι πολύτιμα εργαλεία για τις ΗΠΑ. Η Αμερική δεν πρέπει να ανήκει σε μία μικρή μειοψηφία κρατών, που δεν επιθυμούν να προσχωρήσουν στο νέο Σύνταγμα των Θαλασσών και Ωκεανών -όπως είναι το Ιράν, η Συρία, η Βόρειος Κορέα και η Τουρκία.

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει ξεκάθαρα την υποκρισία της Αμερικής σχετικά με την φιλοτουρκική πολιτική, που ακολουθεί για δεκαετίες τώρα στην ελληνοτουρκική διαφορά στο Αιγαίο. Η Αμερική όταν ανακήρυξε και μετά οριοθέτησε την ΑΟΖ της όχι μόνο έδωσε πλήρη δικαιώματα ΑΟΖ στα νησιά της, αλλά σεβάστηκε και τα νησιωτικά κράτη Μπαχάμες και Κούβα,  που βρίσκονται απέναντι από τις ανατολικές ακτές της.

Όπως βλέπουμε από τον χάρτη, η Αμερική, που διαθέτει την μεγαλύτερη ΑΟΖ στον κόσμο, δεν υιοθέτησε τα τουρκικά επιχειρήματα ότι νησιά έχουν μειωμένη ΑΟΖ και οριοθέτησε την ΑΟΖ της με αυτή της Κούβας και των νησιών Μπαχάμες βάσει της μέσης γραμμής. Δεν υποστήριξε ότι η ΑΟΖ αυτών των νησιωτικών κρατών διαθέτει περιορισμένη ΑΟΖ ίση με την αιγιαλίτιδα ζώνη τους και επομένως η αμερικανική ΑΟΖ επεκτείνεται και πίσω από τις ανατολικές ακτές αυτών των νησιών.

Η Αμερική υπέγραψε, επίσης,  μια συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών με τα νησιά Κιριμπάτι στις 6 Σεπτεμβρίου 2013. Οριοθετήθηκαν τρία διαφορετικά θαλάσσια σύνορα με βάση την  αρχή της ίσης απόστασης (equidistance),  που τόσο αντιπαθεί η Τουρκία και είναι σημαντικό ότι η οριοθέτηση αυτή περιλαμβάνει και ακατοίκητα νησιά και βραχονησίδες. Οι Αμερικανοί είναι προφανές ότι, όπως ήδη αναφέραμε, έχουν εφαρμόζουν δυο μέτρα και δυο σταθμά. Υποστηρίζουν ότι τα δικά τους νησιά, κατοικήσιμα ή όχι, έχουν πλήρη δικαιώματα ΑΟΖ, αλλά παρόμοια δικά μας νησιά δεν διαθέτουν τα ίδια δικαιώματα. Αυτή είναι μια απαράδεκτη φιλοτουρκική θέση των Αμερικανών από το 1982 και πρέπει, επιτέλους, να εγκαταλειφθεί.

Τέλος, υπάρχει και μια ενδιαφέρουσα παράμετρος της ελληνοτουρκικής διένεξης, που σχετίζεται  με τη θέση της CIA για το θέμα των υδρογονανθράκων του Αιγαίου. Σε μια απόρρητη έκθεσή της που συντάχθηκε το 1984 με τίτλο «Μνημόνιο», και απεκάλυψε ο δημοσιογράφος Μιχάλης Ιγνατίου, καλύπτονται  όλα τα θέματα της ελληνοτουρκικής διαφοράς, όπως η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας από τα 6 στο 12 ν.μ., ο εναέριος χώρος, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και η στρατικοποίηση μερικών ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου.

Όσον αφορά στο θέμα της υφαλοκρηπίδας οι συντάκτες της έκθεσης προσπαθούν να κρατήσουν μια ουδέτερη θέση και αποφεύγουν να ασχοληθούν με την έννοια της ΑΟΖ, αλλά κάνουν και μια πολύ σημαντική και κρίσιμη διαπίστωση,  ότι δεν υπάρχουν σημαντικές ποσότητες υδρογονανθράκων στο Αιγαίο Πέλαγος. Από ότι είμαι σε θέση να γνωρίζω, αυτή η αμερικανική θέση δεν έχει αλλάξει μέχρι σήμερα.

Στο θέμα που συμφωνούν απόλυτα με την Τουρκία είναι αυτό της επέκτασης των χωρικών υδάτων της Ελλάδας από 6 ν.μ. σε 12 ν.μ., γιατί τότε όλα τα στενά μεταξύ της Μεσογείου και των Δαρδανελίων θα εξαφανίζονταν. Βέβαια παραδέχονται ότι η Ελλάδα, βάσει του UNCLOS III, έχει μεν δικαίωμα χωρικών υδάτων πλάτους 12 ν.μ.,  αλλά δεν μπορεί να κλείσει με αυτή την ενέργεια θαλάσσιους διαδρόμους. Η Ελλάδα αντίθετα υποστηρίζει ότι οι κανόνες της αβλαβούς διέλευσης δεν δημιουργούν προβλήματα στα τουρκικά πλοία και ότι η ίδια, που διαθέτει έναν ογκώδη εμπορικό στόλο, δεν έχει κανένα συμφέρον να περιορίσει την ελευθερία των θαλασσών. Η Αμερική αντιτείνεται ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να δημιουργήσει διαδρόμους των στενών της για να περνούν τα πλοία,  διότι το Αιγαίο, βάσει του Δίκαιου της Θάλασσας δεν είναι αρχιπέλαγος και δεν αποδέχεται καθόλου το δικαίωμα της Ελλάδας να ορίσει στενά.

Οι Αμερικανοί επισημαίνουν επίσης ότι η Τουρκία για πολλά χρόνια τώρα έχει προειδοποιήσει την Ελλάδα ότι η αύξηση των χωρικών της υδάτων στο Αιγαίο θα αποτελεί casus belli, αλλά οι Αμερικανοί αποφεύγουν να λάβουν θέση σε  αυτό το θέμα. Τέλος, αυτό το μνημόνιο στην σύνοψη του αναφέρει:

“Έτσι, ενώ η η σύγκρουση ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία είναι πιθανότερο να προκληθεί από μια στρατιωτική αντιπαράθεση στη Κύπρο, θα μπορούσε να επεκταθεί στο Αιγαίο και πιθανώς στην Θράκη – μόνο και μόνο γιατί οι Έλληνες αναγνωρίζουν το ευκρινές στρατιωτικό πλεονέκτημα της Τουρκίας σε μια σύγκρουση που θα περιορίζεται μόνο στην Κύπρο. Οι Έλληνες θα έχουν μια μικρή υπεροχή σε εναέριες εμπλοκές στο Αιγαίο και θα κρατήσουν τις θέσεις τους στη θάλασσα. Στα σύνορα με την Θράκη, το πολύ δύσκολο έδαφος θα αντισταθμίσει την υπεροχή της Τουρκίας σε στρατό ξηράς και ο πόλεμος εκεί μάλλον θα τελειώσει με στασιμότητα.»

Επίλογος

Αυτή την περίοδο υπάρχει μια μεγάλη κινητικότητα ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο με απώτερο σκοπό την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών των τριών κρατών. Τώρα προσφέρεται μία μεγάλη ευκαιρία,  γιατί το νέο καθεστώς την Αιγύπτου είναι απόλυτα εχθρικό προς την Τουρκία. Πολύ σωστά Ελλάδα και Κύπρος συντονίζουν τις προσπάθειές τους , ώστε να υπάρξει μια οριοθέτηση της ΑΟΖ των τριών κρατών, που θα αναγνωρίζει τα δικαιώματα του Καστελόριζου και της Στρογγύλης, με αποτέλεσμα να μην διαθέτει θαλάσσια σύνορα η Τουρκία με την Αίγυπτο.

Είναι  η ώρα ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, έχοντας αναλάβει τολμηρές  πρωτοβουλίες όπως το Μακεδονικό, την Αναθεώρηση του Συντάγματος, τις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους, επιτέλους να ασχοληθεί και με την ΑΟΖ. Ας ακολουθήσει το παράδειγμα του Ισραήλ οριοθετώντας την ΑΟΖ της  Ελλάδας με αυτή της Αιγύπτου χωρίς να την ανακηρύξει. Αλλά για καλό και για κακό ας ενημερώσει τους φίλους του στην Ουάσιγκτον, που τον λατρεύουν.